جامعه شناسی فناوری آموزش
فیض الله منوری فرد؛ امیر حسین علی بیگی
چکیده
پیشینه و اهداف: مهارت‌های اندیشه گری انتقادی دارایی های ذهنی ارزشمندی هستند که هر فرد مستقلی باید به آنها مجهز باشد. مهارت های اندیشه گری انتقادی به افراد کمک می کند تا به جای انجام اقدامات واکنشی، قبل از انجام هر فعالیتی پیامدهای ناشی از آن را پیشبینی کنند. مجهز بودن افراد به مهارت های اندیشه گری انتقادی ...
بیشتر
پیشینه و اهداف: مهارت‌های اندیشه گری انتقادی دارایی های ذهنی ارزشمندی هستند که هر فرد مستقلی باید به آنها مجهز باشد. مهارت های اندیشه گری انتقادی به افراد کمک می کند تا به جای انجام اقدامات واکنشی، قبل از انجام هر فعالیتی پیامدهای ناشی از آن را پیشبینی کنند. مجهز بودن افراد به مهارت های اندیشه گری انتقادی نه تنها از اهمیت ویژه ای برای خود آنها، بلکه برای اطرافیان و نسلهای آینده نیز برخوردار است؛ زیرا، افرادی که دارای سطوح پایینی از مهارت‌های اندیشه گری انتقادی هستند دست به اقداماتی می زنند که مبتنی بر تحلیل عمیق مسائل و پیامدهای ناشی از اجرای آن نیست که این امر به نوبه خود، دیگران را نیز در معرض خطر قرار می دهد. از اینرو، پرورش مهارت های اندیشه‌گری انتقادی در میان هنرجویان رشته های فنی و حرفه‌ای کشاورزی با توجه به ماهیت و اهداف این رشته ها از اهمیت ویژهای برای مقابله با مشکلات و نابسامانی های بخش کشاورزی برخوردار است. با در نظر گرفتن این نکته، تلاشهای بسیاری برای توسعه و نهادینه سازی این مهارتها در هنرجویان کشاورزی انجام شده است. با این وجود، این تلاش ها به اهداف خود نرسیده و بخش کشاورزی همچنان با چالش های بی‌شماری روبرو است. گروه پژوهش بر این باور است که پایین بودن مهارت‌های اندیشه گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی به دلیل توجه بیش از اندازه پژوهش‌های این حوزه بر مسائل آموزشی و محیط خرد درون مدرسه است؛ در حالی که محیط بیرونی و ویژگی‌های جمعیت شناختی طبق انگارههای شناختی اجتماعی بندورا و نظام های خودکار لومان جایگاه ویژهای در پرورش مهارت‌های اندیشه گری انتقادی دارد. با چنین استدلالی، این پژوهش تلاش میکند که مهمترین عامل‌های جمعیت شناختی اثرگذار بر مهارت‌های اندیشه گری انتقادی هنرجویان رشته های کشاورزی را شناسایی کند تا از این طریق به بهبود برنامه ریزی های آموزشی و تقویت مهارت‌های اندیشه گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی یاری رساند.روش‌ها: با توجه به هدف، از روش تحقیق کمّی در این پژوهش استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل هنرجویان فنی و حرفه‌ای کشاورزی ایران بود (5720 =N). از میان آنها، 282 هنرجو با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای چند مرحله‌ای به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه‌ای محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از آماره نسبت روایی محتوا (75/ 0 CVR≥) و ضریب آلفای کرونباخ (71/0 ≤ α) تأیید شد. پرسش‌نامه دارای سه بخش بدین شرح بود: الف) بخش راهنما که در آن نحوه پاسخگویی به پرسشها توسط پاسخگویان تشریح شده بود؛ ب) بخش مربوط به ویژگی‌های جمعیت شناختی؛ و ج) بخش مربوط به ارزیابی مهارت‌های اندیشه گری انتقادی هنرجویان کشاورزی. در بخش سوم پرسش‌نامه از پاسخگویان خواسته شد که میزان موافقت خود را با هر یک از گویههای پرسش‌نامه با دادن نمرهای از 1 (کمترین موافقت) تا 10 (بیشترین موافقت) در مقیاس فاصلهای مشخص کنند. در نهایت امتیازات به‌دست آمده مبنای تجزیه و تحلیل های بعدی در محیط نرمافزار SPSSVer20 قرار گرفت.یافته‌ها: یافته‌های تحلیل واریانس یکطرفه نشان داد که بین هنرجویان هنرستان‌های مورد مطالعه از نظر مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات و اجرای عملی ایده‌ها و انگاره‌ها تفاوت معنی‌داری در سطح پنج درصد خطا وجود دارد. با این وجود، تفاوت معنی‌داری بین هنرجویان از نظر نابرابری‌های آموزشی مشاهده نشد. در بین ویژگی‌های مورد بررسی، جنسیت (مرد یا زن بودن) و محل سکونت (روستایی یا شهری بودن) تفاوت معنی‌داری در مهارت‌های اندیشه‌گری هنرجویان ایجاد نکرد. در مقابل، سابقه کار کشاورزی به‌طور معنی‌داری موجب ایجاد تفاوت در مهارت‌های اندیشه‌گری هنرجویان شد.نتیجه‌گیری: یکی از نقاط ضعف پژوهش‌های پیشین درباره مهارت‌های اندیشه‌گری انتقادی فراگیران، استفاده از ابزارها و شاخص‌های یکسان برای ارزیابی مهارت‌های اندیشه‌گری انتقادی برای تمام رشته‌های تحصیلی علی‌رغم تفاوت در محتوا و ماهیت آنها است. با چنین دیدگاهی، این پژوهش با مبنا قرار دادن پژوهش‌های کالما و کاترونی-بایرد (Calma, Cotronei-Baird) (2021)، چهار مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات، توسعه و ارائه استدلال‌ها، اجرای ایده‌ها و انگاره‌ها برای یک زمینه واقعی، و آمیختن ایده‌ها و انگاره‌ها را به‌عنوان چهار مهارت اصلی رشته‌های فنی و حرفه‌ای کشاورزی شناسایی کرد. با توجه به مهارت‌های چهارگانه شناسایی شده، مصداق‌های عینی برای آنها تعریف و در قالب یک ابزار کاربردی برای پژوهش‌های آینده ارائه شد. همچنین، یافته‌های این پژوهش نشان داد که مهارت‌های اندیشه‌گری انتقادی هنرجویان تنها تابع مسائل آموزشی و محدود به محیط مدرسه (محیط خرد) نیستند؛ بلکه عامل‌های گوناگون دیگری بر آنها اثرگذارند که برنامه ریزان آموزشی در برنامه ریزی های خود برای توسعه مهارت‌های اندیشه گری انتقادی فراگیران باید به آنها توجه داشته باشند.
