محیط های یادگیری مبتنی بر فناوری
مریم قربان زاده؛ محمود گلابچی
چکیده
پیشینه و اهداف: فناوری آموزشی به سه حوزه اصلی؛ ابزاری، محتوایی و مدیریتی قابل تقسیم است. هدف فناوری محتوایی آموزش ایجاد و بسط دانش به منظور تعریف الگوها و روشهای آموزشی است. با عنایت به اینکه تدقیق مهارتهای کیفی نظیر معماری، تنها به کمک کمی کردن از طریق تعریف سلسله مراتبیِ روشهای طراحی و یادگیری صورت می پذیرد، لازم است در فناوری محتوایی ...
بیشتر
پیشینه و اهداف: فناوری آموزشی به سه حوزه اصلی؛ ابزاری، محتوایی و مدیریتی قابل تقسیم است. هدف فناوری محتوایی آموزش ایجاد و بسط دانش به منظور تعریف الگوها و روشهای آموزشی است. با عنایت به اینکه تدقیق مهارتهای کیفی نظیر معماری، تنها به کمک کمی کردن از طریق تعریف سلسله مراتبیِ روشهای طراحی و یادگیری صورت می پذیرد، لازم است در فناوری محتوایی آموزش معماری سازهپذیر، الگوها و فرایندهایی را کنکاش کرد که ضمن مناسب بودن برای آموزش دانشجویان این رشته، با فناوری آموزشی محتوایی معاصر، که بر مبنای سازاگرایی یا سازندهگرایی است، منطبق باشند. الگوهای فوق در دو بخش کلی؛ فرایندهای یادگیری (و در زیر مجموعه آن؛ آموزش) و فرایندهای طراحی معماری سازهپذیر، تفکیک میگردند. این دو حوزه، با تمرکز بر فناوری محتواییِ آموزش معماری، توسط طراحی‌پژوهان متعددی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات آنها تاکید بر شبیه سازی تدریس و طراحی معماری به یک تحقیق و اکتشاف دارد. اکتشافی که در قالب فرایندی چرخه‌ای و رو به تکامل، به منظور بهره‌مندی از تمامی مولدهای اولیه از جمله سازه، در ارتقا کانسپت معماری، صورت می پذیرد. بررسی دقیق این مطالعات و به ویژه تاکیدی که بر تبدیل مداوم دانشهای صریح و ضمنی سازه دارند، موجب شناخت دقیق فرایند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات محیط یادگیری آن می شود، که در این مقاله به آن پرداخته شده است. براین اساس، هدف این مقاله، تدقیق فرایند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات فرایندهای یادگیری و آموزش آن، بر مبنای نظریه تبدیل دانشهای صریح و ضمنی، به عنوان ارکان فناوری محتوایی آموزش معماری و به منظور کاربرد آنها در در محیطهای کارگاهی آموزش معماری است.روش‌ها: در این مقاله ابتدا، با شناخت نظریه معماری سازهپذیر، نقشهای سازه در معماری، مشخص می گردد. سپس به کمک روش تحلیل محتوای کیفی، در مطالعاتِ حوزه فرایند طراحی معماری، ویژگیهای اصلی فرایندهای معماری سازهپذیر، استخراج می گردد. در روش تحلیل محتوای کیفی، ابتدا باید واحد تحلیل از میان هفت عنصر عمده یعنی؛ کلمات، تم ها، شخصیتها، پاراگرافها، اقلام، مفاهیم و نشانه‌ها مشخص گردد. در این مقاله، واحد تحلیل انتخابی، کلمات و مقوله‌ها می باشند. به این منظور، واژه‌های کلیدی از نظرات طراحی‌پژوهان استخراج گردیده و در قالب مقوله‌ها، به گونه‌ای تقسیم بندی می شوند که بتوان محتوای معنایی مدنظر آن طراحی پژوه را به کمک تفسیر کل‌نگر مشخص نمود و از آن، به منظور شناخت فرایند یادگیری، آموزش و طراحی معماری سازهپذیر استفاده کرد. به کمک این روش و با استفاده از تفسیر کل‌نگر، ابتدا خصوصیات محیط یادگیری سازاگرا و فرایند یادگیری در این محیط استخراج می شود و با توجه به نظریه تبدیل دانشها و راهبردهای آن، به چگونگی فرایند آموزش، در تبدیل دانشهای صریح و ضمنی سازه، اشاره می گردد. در نهایت فرایند طراحی معماری سازهپذیر با تمرکز بر ویژگیهای اصلی شناخته شده، تدقیق می گردد.یافته‌ها: این مقاله به کمک روش تحلیل محتوای کیفی و سپس تمرکز بر تفسیر کل‌نگر به شناخت ویژگیهای فرایند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات محیط یادگیریِ آن پرداخت. بر اساس نظریه تبدیل دانشها و به ویژه روشن کردن نقش مدرس در این تبدیل دانشها، مشخص گردید که در محیطهای آموزشی رشته معماری، در صورت برخورداری از فرایند آموزش و یادگیری سازاگرا، میتوان در چرخه‌ای تکوین پذیر با تبدیل مداوم دانش ضمنی و صریح سازه و از طریق راهبردهای اجتماعی کردن، برون‌سازی، ترکیب کردن و درونی کردن، به ایده‌پردازی در معماری سازهپذیر نزدیک گردید و در این صورت نقشهای اعتباری، عملکردی و نمایشی سازه مدنظر طراح قرار خواهد گرفت. همچنین با عنایت به بخشهای فرایند یادگیری معماری سازهپذیر مستخرج از مقاله، مشخص گردید که فرایند طراحی در این معماری، شش مرحله مشخص دارد: تحلیل، پیش‌انگاره، ارزیابی، بازبینی، ترکیب، انگاره. این مراحل در قالب چرخه‌ای رو به تکامل قابل تعریف و شناسایی هستند و در مجموع چرخه فرایند طراحی معماری سازهپذیر را می سازند که در انتهای مقاله ترسیم شده است. نتایج مستخرج از مقاله فوق میتوانند در راستای به‌روز‌‌رسانی فناوری محتوایی آموزش معماری در آتلیه‌های معماری به کار برده شوند.نتیجه‌گیری: ارتقاءِ فناوری محتوایی آموزش معماری به کمک کنکاش فرایندهای یادگیری، آموزش و طراحی معماری سازهپذیر، میتواند زمینه تلفیق مباحث سازه‌ای را با ایده‌های معماری فراهم نماید و به ایجاد معماری سازه‌پذیری بیانجامد که الزامات سازه‌ای و دانش ضمنی آن را در کنار توجه به زیبایی و عملکرد معماری مدنظر قرار داده است. معماران و به ویژه دانشجویان معماری، به منظور بهره‌مندی از تمامی قابلیتهای سازه، در تکمیل و پیشبرد کانسپت خود، نیاز دارند فرایند طراحی را به گونه‌ای سپری نمایند که امکان پرداختن به نقشهای متفاوت سازه را در مرحله ساخت معنا در ذهن و در قالب دانش ضمنی (پنهان)، فراهم نماید. نقشهای سازه در معماری، با تفکیک دانش ضمنی و صریح سازه و آشنایی با فرایند تبدیل و تکوین آنها، قابلیت حضور در ایده‌پردازی معماران را می یابند. بنابراین چنانچه در امر آموزش و طراحی معماری، طی فرایندی مشخص، به چرخه تکمیلی و تبدیل دانشهای مختلف به یکدیگر توجه گردد؛ میتوان امیدوار بود که کانسپت نهایی خود را به سطوح معماری سازهپذیر نزدیک می نماید. همچنین محیط یادگیری به منظور آموزش چنین فرایندی، باید دارای قابلیتهایی باشد که زمینه حضور مداوم سازه را در ایده‌پردازیهای یادگیرنده فراهم نماید. چنین محیطهایی خود را به محیطهای یادگیری سازاگرا نزدیک می نمایند و دارای الزامات مشخصی هستند که مهمترین آنها؛ یادگیری پویا و اکتشافی و توجه به مقام مدرس به عنوان انگیزه‌بخش و پرسش‌گر می باشند. شناخت دقیق این الزامات در مقاله حاضر و توجه به فرایندهای یادگیری و طراحی با تاکید بر نقش مدرس و یادگیرنده، به همراه استفاده مداوم از دانش ضمنی و صریح سازه در معماری، میتواند آگاهی مدرس و یادگیرنده را به منظور پیشبرد اهداف آموزشی خود ارتقا دهد و مهمترین مساله فناوری محتوایی آموزش فعلی معماری - ابهام در فرایندهای طراحی و یادگیری- را رفع نماید. در فرایندهای یادگیری، آموزش و طراحی منتج از مقاله، تاکید ویژه بر محیطهای یادگیری سازاگرا و پروسه اکتشاف و ابطال است که به طور خاص در قالب هفت مرحله مشخص در فرایند یادگیری (برخورد اولیه، دریافت اولیه، دریافت تکمیلی، کنترل، انتقال و آگاهی و بصیرت) و تبدیل مداوم دانشهای ضمنی و صریح سازه از طریق چهار راهبرد دیده می شود. در نتیجه تمرکز بر این دو فرایند یادگیری و آموزش، شش مرحله مشخص در قالب فرایند طراحی معماری سازهپذیر (تحلیل، پیش‌انگاره، ارزیابی، بازبینی و ابطال، ترکیب و کانسپت، و گزینش و انگاره) در انتهای مقاله تعریف و تدقیق می گردد. کاربرد فرایند فوق در آموزش دروس مقدماتی معماری باعث ارتقا کانسپتهای معماری به معماری سازهپذیر می گردد.
