محیط های یادگیری مبتنی بر فناوری
مریم قربان زاده؛ محمود گلابچی
چکیده
پیشینه و اهداف: فناوری آموزشی به سه حوزه اصلی؛ ابزاری، محتوایی و مدیریتی قابل تقسیم است. هدف فناوری محتوایی آموزش ایجاد و بسط دانش به منظور تعریف الگوها و روش‌های آموزشی است. با عنایت به این‌که تدقیق مهارت‌های کیفی نظیر معماری، تنها به کمک کمی کردن از طریق تعریف سلسله مراتبی روش‌های طراحی و یادگیری صورت می پذیرد، لازم است در فناوری ...
بیشتر
پیشینه و اهداف: فناوری آموزشی به سه حوزه اصلی؛ ابزاری، محتوایی و مدیریتی قابل تقسیم است. هدف فناوری محتوایی آموزش ایجاد و بسط دانش به منظور تعریف الگوها و روش‌های آموزشی است. با عنایت به این‌که تدقیق مهارت‌های کیفی نظیر معماری، تنها به کمک کمی کردن از طریق تعریف سلسله مراتبی روش‌های طراحی و یادگیری صورت می پذیرد، لازم است در فناوری محتوایی آموزش معماری سازهپذیر، الگوها و فرآیندهایی را کنکاش کرد که ضمن مناسب بودن برای آموزش دانشجویان این رشته، با فناوری آموزشی محتوایی معاصر، که بر مبنای سازاگرایی یا سازندهگرایی است، منطبق باشند. الگوهای فوق در دو بخش کلی؛ فرآیندهای یادگیری (و در زیر مجموعه آن؛ آموزش) و فرآیندهای طراحی معماری سازهپذیر، تفکیک می‌گردند. این دو حوزه، با تمرکز بر فناوری محتوایی آموزش معماری، توسط طراحی پژوهان متعددی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات آن‌ها تأکید بر شبیه‌سازی تدریس و طراحی معماری به یک تحقیق و اکتشاف دارد. اکتشافی که در قالب فرآیندی چرخه‌ای و رو به تکامل، به منظور بهره‌مندی از تمامی مولدهای اولیه از جمله سازه، در ارتقاء انگاره معماری، صورت می‌پذیرد. بررسی دقیق این مطالعات و به ویژه تأکیدی که بر تبدیل مداوم دانش‌های صریح و ضمنی سازه دارند، موجب شناخت دقیق فرآیند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات محیط یادگیری آن می‌شود، که در این مقاله به آن پرداخته شده است. براین اساس، هدف این مقاله، تدقیق فرآیند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات فرآیندهای یادگیری و آموزش آن، بر مبنای نظریه تبدیل دانش‌های صریح و ضمنی، به عنوان ارکان فناوری محتوایی آموزش معماری و به منظور کاربرد آن‌ها در در محیط‌های کارگاهی آموزش معماری است.روش‌ها: در این مقاله ابتدا، با شناخت نظریه معماری سازهپذیر، نقش‌های سازه در معماری، مشخص می‌گردد. سپس به کمک روش تحلیل محتوای کیفی، در مطالعات حوزه فرآیند طراحی معماری، ویژگی‌های اصلی فرآیندهای معماری سازهپذیر، استخراج می‌گردد. در روش تحلیل محتوای کیفی، ابتدا باید واحد تحلیل از میان هفت عنصر عمده یعنی؛ کلمات، موضوعها، شخصیت‌ها، پاراگراف‌ها، اقلام، مفاهیم و نشانه‌ها مشخص گردد. در این مقاله، واحد تحلیل انتخابی، کلمات و مقوله‌ها می‌باشند. به این منظور، واژه‌های کلیدی از نظرات طراحی‌پژوهان استخراج گردیده و در قالب مقوله‌ها، به گونه‌ای تقسیم بندی می‌شوند که بتوان محتوای معنایی مدنظر آن طراحی پژوه را به کمک تفسیر کل‌نگر مشخص نمود و از آن، به منظور شناخت فرآیند یادگیری، آموزش و طراحی معماری سازهپذیر استفاده کرد. به کمک این روش و با استفاده از تفسیر کل‌نگر، ابتدا خصوصیات محیط یادگیری سازاگرا و فرآیند یادگیری در این محیط استخراج می‌شود و با توجه به نظریه تبدیل دانش‌ها و راهبردهای آن، به چگونگی فرآیند آموزش، در تبدیل دانش‌های صریح و ضمنی سازه، اشاره می‌گردد. در نهایت، فرآیند طراحی معماری سازهپذیر با تمرکز بر ویژگی‌های اصلی شناخته شده، تدقیق می‌گردد.یافته‌ها: این مقاله، به کمک روش تحلیل محتوای کیفی و سپس تمرکز بر تفسیر کل‌نگر به شناخت ویژگی‌های فرآیند طراحی معماری سازهپذیر و الزامات محیط یادگیری آن پرداخت. بر اساس نظریه تبدیل دانش‌ها و به‌ویژه روشن کردن نقش مدرس در این تبدیل دانش‌ها، مشخص گردید که در محیط‌های آموزشی رشته معماری، در صورت برخورداری از فرآیند آموزش و یادگیری سازاگرا، می‌توان در چرخه‌ای تکوین پذیر با تبدیل مداوم دانش ضمنی و صریح سازه و از طریق راهبردهای اجتماعی کردن، برون‌سازی، ترکیب کردن و درونی کردن، به ایده‌پردازی در معماری سازهپذیر نزدیک گردید و در این صورت نقش‌های اعتباری، عملکردی و نمایشی سازه مدنظر طراح قرار خواهد گرفت. همچنین، با عنایت به بخش‌های فرآیند یادگیری معماری سازهپذیر مستخرج از مقاله، مشخص گردید که فرآیند طراحی در این معماری، شش مرحله مشخص دارد: تحلیل، پیش‌انگاره، ارزیابی، بازبینی، ترکیب، انگاره. این مراحل در قالب چرخه‌ای رو به تکامل قابل تعریف و شناسایی هستند و در مجموع چرخه فرآیند طراحی معماری سازهپذیر را می‌سازند که در انتهای مقاله ترسیم شده است. نتایج مستخرج از مقاله فوق می‌توانند در راستای به‌روز‌‌رسانی فناوری محتوایی آموزش معماری در آتلیه‌های معماری به کار برده شوند.نتیجه‌گیری: ارتقاء فناوری محتوایی آموزش معماری به کمک کنکاش فرآیندهای یادگیری، آموزش و طراحی معماری سازهپذیر، می‌تواند زمینه تلفیق مباحث سازه‌ای را با ایده‌های معماری فراهم نماید و به ایجاد معماری سازه‌پذیری بیانجامد که الزامات سازه‌ای و دانش ضمنی آن را در کنار توجه به زیبایی و عملکرد معماری مدنظر قرار داده است. معماران و به ویژه دانشجویان معماری، به منظور بهره‌مندی از تمامی قابلیت‌های سازه، در تکمیل و پیشبرد انگاره خود، نیاز دارند فرآیند طراحی را به گونه‌ای سپری نمایند که امکان پرداختن به نقش‌های متفاوت سازه را در مرحله ساخت معنا در ذهن و در قالب دانش ضمنی (پنهان)، فراهم نماید. نقش‌های سازه در معماری، با تفکیک دانش ضمنی و صریح سازه و آشنایی با فرآیند تبدیل و تکوین آن‌ها، قابلیت حضور در ایده‌پردازی معماران را می‌یابند. بنابراین چنانچه در امر آموزش و طراحی معماری، طی فرآیندی مشخص، به چرخه تکمیلی و تبدیل دانش‌های مختلف به یکدیگر توجه گردد؛ می‌توان امیدوار بود که انگاره نهایی خود را به سطوح معماری سازهپذیر نزدیک می‌نماید. همچنین، محیط یادگیری به منظور آموزش چنین فرآیندی، باید دارای قابلیت‌هایی باشد که زمینه حضور مداوم سازه را در ایده‌پردازی‌های یادگیرنده فراهم نماید. چنین محیط‌هایی خود را به محیط‌های یادگیری سازاگرا نزدیک می‌نمایند و دارای الزامات مشخصی هستند که مهم‌ترین آن‌ها؛ یادگیری پویا و اکتشافی و توجه به مقام مدرس به عنوان انگیزه‌بخش و پرسش‌گر می‌باشند. شناخت دقیق این الزامات در مقاله حاضر و توجه به فرآیندهای یادگیری و طراحی با تأکید بر نقش مدرس و یادگیرنده، به همراه استفاده مداوم از دانش ضمنی و صریح سازه در معماری، می‌تواند آگاهی مدرس و یادگیرنده را به منظور پیشبرد اهداف آموزشی خود ارتقا دهد و مهم‌ترین مسأله فناوری محتوایی آموزش فعلی معماری - ابهام در فرآیندهای طراحی و یادگیری- را رفع نماید. در فرآیندهای یادگیری، آموزش و طراحی منتج از مقاله، تأکید ویژه بر محیط‌های یادگیری سازاگرا و پروسه اکتشاف و ابطال است که به طور خاص در قالب هفت مرحله مشخص در فرآیند یادگیری (برخورد اولیه، دریافت اولیه، دریافت تکمیلی، کنترل، انتقال و آگاهی و بصیرت) و تبدیل مداوم دانش‌های ضمنی و صریح سازه از طریق چهار راهبرد دیده می‌شود. در نتیجه تمرکز بر این دو فرآیند یادگیری و آموزش، شش مرحله مشخص در قالب فرآیند طراحی معماری سازهپذیر (تحلیل، پیش‌انگاره، ارزیابی، بازبینی و ابطال، ترکیب و انگاره، و گزینش و انگاره) در انتهای مقاله تعریف و تدقیق می‌گردد. کاربرد فرآیند فوق در آموزش دروس مقدماتی معماری باعث ارتقا انگارههای معماری به معماری سازهپذیر می‌گردد.
